Λαογραφία

Εν Αγίω Ματθαίω...

Συγγραφέας: Χαράλαμπος Κουρής

Ο Άγιος Ματθαίος των τελευταίων πενήντα χρόνων ζωντανεύει στο βιβλίο του Χαράλαμπου Κουρή. Αληθινές ιστορίες του κερκυραϊκού χωριού, με ήρωες απλούς καθημερινούς Αγιομαθίτες, που δίνουν μια εικόνα από τις παραδόσεις, τα ήθη και τη σατιρική διάθεση των κατοίκων. Στο βιβλίο περιέχονται ακόμη γλωσσάρι τοπικών ιδιωματικών λέξεων και εκφράσεων, καθώς και ανέκδοτες φωτογραφίες εποχής.

Απόσπασμα από το βιβλίο


... Έφαγε όλο το σπίτι ο Σπύρος για να επαληθεύσει τις υποψίες του. Και μάλιστα όχι τόσο στο πάνω πάτωμα, γιατί ο γέρος ήτανε πονηρός και μπορούσε να καταλάβει κι από τα παραμικρότερα τριξίματα του ξύλινου πατώματος, ότι ο γιος του κάτι χαλεύει. Εκεί που κυρίως έψαχνε ήταν το κατώι, όπου και πάτωμα δεν υπήρχε, αλλά και οι πιθανές κρυψώνες ήταν πολύ περισσότερες. Και τελικά τα ξετρύπωσε ένα μεσημέρι, που ο γέρος κοιμότανε αποκαμωμένος και ακουγότανε το ροχαλητό του σ’ όλο το σπίτι. Διπλοτυλιγμένα σε σκληρό στρατσόχαρτο κάμποσα κατοστάρικα και πεντακοσάρικα ήταν πατικωμένα από κάτω από το σκαφόνι, απάνω στο ξύλινο καβαλέτο που χρησίμευε σαν βάση, για να είναι το σκαφόνι υπερυψωμένο από το δάπεδο του κατωγιού. Ο Σπύρος ξανάβαλε το πάκο όπως ήτανε στη θέση του, χαμογελώντας ευχαριστημένος. Την άλλη μέρα, πρωί πρωί, είχανε κανονίσει να πάει στη Χώρα με το λεωφορείο, για να φέρει τα φάρμακα που έγραψε στον πατέρα του ο γιατρός...

ΛΑΙΚΟΣ 

ΣΟΥΡΕΛΑΙΣΜΟΣ

ΚΩΣΤΑΣ ΝΤΕ ΒΑΛΑΜΟΝΤΕ

ο αντιήρωας μιας παρα - λογικής αφήγησης

Συγγραφέας : Παρασκευή Κοψιδά Βρεττού

Εκδόσεις : fagotto

Το ταλέντο του (εικαστικού Βαλαμόντε) είναι εκπληκτικό, όπως και η επινοητικότητα της φαντασίας του. Ανήκε στους ζωγράφους μέντιουμ, που ενδιέφεραν τόσο τον Αντρέ Μπρετόν, και που ήθελε να τους πολιτογραφήσει στο Υπερρεαλιστικό του Πάνθεον, παρά την επιμονή του καλλιτεχνικού κατεστημένου να τους εξορίζει εις τον εξώτερον χώρον των "αυτοδιδάκτων". Αξίζει να του γίνει μια αναδρομική έκθεση, Αθήνα - Θεσσαλονίκη. Είναι μοναδική περίπτωση.

Το βιβλίο της Παρασκευής Κοψιδά - Βρεττού είναι- εκτός των άλλων- γεμάτο από θαυμάσιες σκηνές και πληροφορίες για την ατμόσφαιρα της Λευκάδας της εποχής του Βαλαμόντε! Το συσταίνω ένθερμα και με κάποια έκπληξη που δεν είχα πάρει είδηση πιο νωρίς το ποιητικά αυτό Λευκαδίτικο φαινόμενο.

                                                                                     Νάνος Βαλαωρίτης

Η ΕΛΙΑ

ΚΑΙ ΤΑ ΛΙΟΤΡΙΒΙΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑ

(ΤΣΙΡΙΓΩΤΕΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ)

Συγγραφέας: Μανόλης Ι.Δαπόντες

ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΚΥΘΗΡΑ 2008 

 

 Από το Τσιρίγο όχι της άγονης γραμμής, αλλά από τα σημερινά τουριστικά Κύθηρα, αφού επικράτησε η αρχαία Ελληνική ονομασία τους, δύο είναι τα εκλεκτά δώρα που είναι δυνατόν να φιλέψουν τον ξένο: Λίγο μέλι και περισσότερο αγνό λάδι. Οι νεότεροι όμως Τσιριγώτες του Πειραιά και της Αθήνας καθώς και κάτοικοι άλλων περιοχών ή του εξωτερικού, δεν ξέρουν από ποιους δρόμους και κόπους πέρασε και περνά το ευλογημένο αυτό προϊόν, για να φτάσει στο τραπέζι τους. Αυτή τη γνώση προσφέρει το βιβλίο του Μανόλη Δαπόντε. Αφού προηγήθηκε εκτενής αναφορά στο λάδι και την ελιά των αρχαίων Ελληνικών χρόνων, αρχίζει η ξενάγηση από το πρώτο χειροκίνητο λιοτρίβι στα Κύθηρα, του έτους 1849, για να συνεχιστεί στα μεταγενέστερα μηχανοκίνητα εργοστάσια και να τελειώσει στα σημερινά υπερσύγχρονα φυγοκεντρικά ελαιουργεία. Παρακολουθούμε την εξέλιξη των τεχνικών μέσων, των  παραπάνω εργοστασίων, με παράλληλη την παρουσία του επιχειρηματικού πνεύματος, και των φιλότιμων εργατών που τα δημιούργησαν. Ο οδηγός είναι "καθ΄ύλην" αρμόδιος όχι μόνο ως Τσιριγώτης με έκδηλη την κληρονομική αγάπη για την ελιά, αλλά και επειδή εργάστηκε επί σειράν ετών, στο ελαιοτριβείο του πατέρα του Ιωάννη Δαπόντε, έχοντας και το δίπλωμα του ηλεκτρολόγου μηχανικού. Με σαφήνεια και ζωντάνια περιγράφει τα μηχανήματα και τη λειτουργία τους, κυριολεκτικά μέσα από το εργοστάσιο του λαδιού... και βέβαια αυτό συμβαίνει με φόντο τη ζωή του Τσιρίγου, αυθεντική, απλή, καλοκάγαθων βασικά ανθρώπων, χωρίς να τους λείπει και το πηγαίο χιούμορ. Το βιβλίο είναι γραμμένο όχι μόνο με γνώση, αλλά και με μεράκι, πρέπει όμως να υπενθυμίσουμε στον ακούραστο κύριο Δαπόντε, ότι η ελιά και τα λιοτρίβια του έχουν ανάγκη από μια αδελφική συντροφιά: Από το θυμαρίσιο μέλι και την παραγωγή του, μιας και ζούμε έστω και ως επισκέπτες, στο νησί της γλυκιάς Αφροδίτης....

ΣΟΝΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

"ΟΙΝΟΣ ΕΥΦΡΑΙΝΕΙ ΚΑΡΔΙΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟΥ"

Μανόλη Δαπόντε

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΥΘΗΡΑ 2009

"Πίε, μωρέ, πίε..."

ΕΝΑ ΤΣΙΡΙΓΩΤΙΚΟ ΚΡΑΣΙ, διαμαντένια αγάπη "να την πιεις στο ποτήρι", συγκρίνεται με το ακριβότερο ουίσκι; Ε, όχι! Το παγκοσμιοποιημένο ποτό, τι κέφι να κάνει, ποιό ρεμπέτικο να ζωντανέψει, πως μ΄αυτό να τραγουδήσουμε το ωραία διασκευασμένο τραγούδι, από τον αξέχαστο Σοφοκλή Καλούτση;

Και το σούρουπο σαν φτάνει βγαίνουν οι θεοί σεργιάνι.

Κουτσοπίνουν μέχρι τρέλας, στην ταβέρνα της Βαγγέλας.

   Θαυμάσια αυτά, αλλά εκείνος ο ωραίος και ... πνευματώδης Θεός Διονύσιος το έχει παραξηλώσει: "Το αμπέλι θέλει πολλές μετάνοιες". έλεγε η αγαπημένη γερόντισσα θυμίζοντας το γερο - Λαέρτη της Οδύσσειας... Όντως. Ξεχνιούνταν όμως σαν έβλεπαν οι γεωργοί μας τα ροδοκόκκινα μάγουλα των εγγονών τους από το κρασί του "αρικαρά", που τους έδιναν για πρωινό! μ΄ένα παξιμάδι, σύμφωνα με το βιβλίο μας. ΣΙγά μην ακούγονταν παράπονα, καθώς τα τσίπουρα και η "διαμαντένια" μεθούσαν, ολονυχτίς, τα μάτια και στις καρδιές, στις βεγγέρες του Πούρκου...

   Αυτά ήξερε ο Μανόλης Δαπόντες και εφέτος "πάντρεψε" τα περυσινά "Λιοτρίβεια" του με το κρασάκι, που "ευφραίνει καρδίαν" αλλά και αγαπητικότατην τσέπην Τσιριγώτη! Μα, μην τα πούμε όλα, ο δρόμος είνα ανοιχτός. Πάντως να μην παραλείψουμε μίαν επίσκεψη στης φιλόξενης χωραϊτισσας, την κάβα, που αναμάζωνε, νυχτιάτικα και πότιζε "χρυσάφι" τις φιλενάδες της, φροντίζοντας σαν παρατούσαν τα όπλα, να τις σκουντά στο πόδι, λέοντας το αμίμητο : "Πίε μωρή πίε".

  Ήξεραν άριστα τι έκαναν, οι πρωτοπόρες του φεμινισμού!!!

  Κάτι όμως ήρθε στο νου μας, για μια περιώνυμη Καλλιοπάρα, αντροεντυμένη, Μούσα του Γυναικείου Κινήματος στον Έξω Δήμο και καταπληκτική Ψαρού!... Ο κύριος Δαπόντες θα αφήσει "ξεροσφύρι" να πίνουν κρασί οι νιόπατροι; Αλλά υπάρχει και άλλη λύση... Πρόθυμοι είναι οι "άπιαστοι" ψαράδες - ψαροντουφεκάδες μας, αφήστε πια τους "σεμνούς" κυνηγούς μας! Εκείνα τα δύστυχα ψάρια και τα "ορδύκια" της παλικαριάς μας, καθώς θα τσιτσιρίζονται στα κάρβουνα, τα βαριόμουρα!, ας τα "παρηγορήσει", ο κύριος Μανόλης, σε νέες "λαχταριστές σελίδες του"...

ΣΟΝΙΑ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Παξινές Παιδικές Μνήμες

Κατερίνη Αντιόχου Ανεμογιάννη

Η Κατερίνη Αντιόχου Ανεμογιάννη γεννήθηκε και μεγάλωσε στους Παξούς. Αγάπησε πολύ το νησί της και κράτησε με αγάπη τις παραδόσεις του.

Σπούδασε δασκάλα και για πολλά χρόνια υπηρετούσε στην Κέρκυρα.Τα δύο τελευταία χρόνια πριν συνταξιοδοτηθεί μετατέθηκε στους Παξούς.

Αυτή η επαναφορά μετά από πολλά χρόνια ξύπνησε τις παιδικές της μνήμες που θέλησε να γράψει για να μάθουν οι νεότεροι τον τρόπο ζωής στο νησί εκείνα τα χρόνια.

Πριν από αρκετά χρόνια γράφει τις "Στρίνες" στην ΗΧΩ των Παξών καθώς και αφηγήσεις εκδρομών και πολιτιστικών δρόμενων. Πολλά κομμάτια από τις "Παξινές μνήμες" έχουν γραφτεί παλιότερα στην ΗΧΩ.

Ζωγραφιά εξωφύλλου: Μαρίνα Αντιόχου 

(το πορτόνι του Αλεξανδρινού)

Παροιμίες, Δημοτικά, Ευτράπελα και άλλα
Λαογραφικά Παξών & Κέρκυρας
Συγγραφέας: Ιωάνννης Δοϊκας

Εισαγωγή

Οι παροιμίες είναι η συγκέντρωση γνώσης και σοφίας που ’ρχεται από τα βάθη των αιώνων. Ταξιδεύουν από χώρα σε χώρα, χωρίς να γνωρίζουν σύνορα, φέρνοντας στους λαούς τις εμπειρίες που αποκτήθηκαν από ανθρώπους συνετούς και σοφούς.

Οι παροιμίες σε κάθε κοινωνία, αποτελούν δείγμα του πολιτισμού της. Σφραγίζουν τον λόγο με ένα ιδιαίτερο τρόπο. Διδάσκουν, προβληματίζουν, επαινούν, τιμωρούν, σαρκάζουν, ειρωνεύονται, προκαλούν, πείθουν και σηματοδοτούν, σε κάθε στιγμή, το πέρασμα από τις συμπληγάδες της ζωής μας. Είναι τα χελιδόνια της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας, είναι ένας από τους στύλους της πολιτιστικής μας παράδοσης. Αυτή η φωνή, αυτός ο λόγος καλλιεργήθηκε, ωρίμασε και ήλθε σε μας ζωντανός και ακτινοβόλος. Δένουν τον καθημερινό μας λόγο με χρυσή κλωστή και τα γραφτά μας με κρίκους στέρεους και δυνατούς. Έτσι η γλώσσα μας, η Ελληνική, αιώνιος φορέας του ελληνικού πολιτισμού, πλουτίστηκε και γιγαντώθηκε τόσο, που στις ημέρες μας θεωρείται μεταξύ των κορυφαίων ευρωπαϊκών και μη γλωσσών.

Όποιος διάβασε Όμηρο, Παλαμά, Ελύτη, Καζαντζάκη, Βάρναλη και μια στρατιά Ελλήνων συγγραφέων και λογίων, συγκλονίζεται από τον πλούτο, την αρμονία, την ποίηση που έχει η ελληνική γλώσσα.
Είναι η πρώτη φορά, που δημοσιεύεται ένας σημαντικός αριθμός παροιμιών από το μικρό νησί των Παξών.

Στο παρελθόν, έγιναν ανάλογες συλλογές από τον καθηγητή Μιχαήλ Δένδια, η οποία έχει κατατεθεί στην Ακαδημία Αθηνών, από τον παπά Χαράλαμπο Διαμάντη, αδημοσίευτη, από τον συγγραφέα-λαογράφο Σπύρο Χαριλάου Μπογδάνο, αδημοσίευτη και ένα μικρό αριθμό, περίπου εκατόν πενήντα παροιμιών, δικών μου, που δημοσίευσε η εφημερίδα Ηχώ των Παξών.

Οι Παξινοί και γενικά οι Επτανήσιοι, καλλιέργησαν το λόγο με το παραμύθι, το μυθιστόρημα, την ποίηση στα δύσκολα χρόνια της κατοχής τους από τους ποικιλώνυμους κατακτητές.

Τις επιρροές που δέχτηκαν από τα πολιτιστικά βιώματα των ξένων κατακτητών, τις αφομοίωσαν και μαζί με τα δικά τους βιώματα, παρουσίασαν κάτι καινούριο, ωραίο και θαυμαστό.
Οι γενεές μεγαλώνουν με τα βιώματα των μεγαλυτέρων και η πολιτιστική παράδοση συνεχίζεται.

Η προσπάθειά μου λοιπόν να συγκεντρώσω εδώ ένα μεγάλο μέρος από τις παροιμίες που λέγονται στους Παξούς, πιστεύω πως είναι μία σημαντική προσφορά, για την καταγραφή μίας πτυχής της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Παράλληλα έχει εκδοθεί από την Ακαδημία Αθηνών η λαογραφική συλλογή του κ. Λουκάτου, από υλικό που συνέλεξε στους Παξούς το 1957.

Μαζί με τις παροιμίες καταγράφω ένα μικρό δείγμα από τη δημοτική και σκωπτική ποίηση των Παξών, γιατί όλα αυτά αποτελούν συνέχεια των παραδόσεων και του πολιτισμού μας. Πολύ σωστά σε άρθρο της η κ. Όλγα Σελλά στην Καθημερινή τις 6-1-2004, σελ. 15, αναφέρεται στην κ. Μιράντα Τερζοπούλου: «Τα έθιμα παντού μετατοπίζονται προσπαθώντας να εξυπηρετήσουν τις νέες ανάγκες των κοινωνιών και των ανθρώπων. Ό,τι παλιότερα είχε θρησκευτικούς ή παραδοσιακούς σκοπούς, σήμερα προσαρμόζεται εύκολα σε ανάγκες τουριστικές, οικονομικές ή κοινωνικές». Τα έθιμα μετακινούνται και αλληλοεπηρεάζονται Αυτό βέβαια δεν μας εμποδίζει να καταγράφουμε και να διατηρούμε στη μνήμη μας τις παραδόσεις και την δημοτική ποίηση του τόπου μας.

Στου αμπελιώνε τσι φουρκάδες 
ή το γάμος πάει αμόντε
Συγγραφέας: ΛΕΝΕΤΑ ΣΤΡΑΝΗ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ 
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ

 

ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

Λέξεις
μαυροντυμένες γερακίνες των βουνών
που εξοριστήκατε από σκήπτρα κίβδηλα
σε λησμονιάς δύσβατες χαράδρες
μεγαλώνω φιδάκια για δόλωμα

Λέξεις
γαλάζιας απεραντοσύνης γλάροι
που σας φυλάκισε η στενότητα
σε αμπάρια καραβιών της γραμμής
μισθώνω πειρατές κι αρματώνομαι.

Προζύμι κλέβω από τη γιόμιση
του φεγγαριού. Αλέθω σε νερόμυλο
το αλφαβητάρι. Η αργύπνια πλάθει
φαμουρόπιτες στο προσκεφάλι

κι ο ύπνος άφησε τα όνειρα ξεκλείδωτα